De huidige mens bevindt zich in een bijna verstikkende omarming met de machtige productiemiddelen van westerse maatschappijen. Die hebben tot doel  met alle mogelijkheden die zij kunnen verzinnen mensen de verleiden om die producten te gaan consumeren. Reclames draaien als wervelwinden om deze consumenten heen om om ze aan de haak te slaan. Manipulatie en misleiding behoort tot het geraffineerde repertoire van fabrieken, de techoindustrie, de modeindustrie, allemaal om dit doel te bereiken want: de system must go on.

Dan heb je je toch ook vrije tijd voor de persoonlijke invulling van je verlangens?

Ook vrije tijd is ontdekt door deze machinerie. Omdat je zo hard werkt voor de productieapparaten heb je toch recht om de zon op je hoofd te laten schijnen? Vliegmaatschappijen, resorts, hotelketens staan voor je klaar om je een onbezorgd gevoel te geven.De stranden vol, drank vaak gratis en in de hotelketens lange tafels met oneindige hoeveelheid voedsel.

Het consumentenparadijs is geboren.

Het idee van de One Dimensional Man komt van de Duitse Filosoof Marcuse. Hij werd  in de jaren 60/70 beroemd met dit idee en stond daardoor aan de basis  van veel studentenopstanden om mensen bewust te maken van dit consumentisme en de macht van de de industrie op onze samenleving.

Het werd stil rondom zijn person nadat en de westerse wereld draaide en consumeerde door. Een van de belangrijkste reden was dat de industrie en de politiek weer succesvol  was door het accent van de collectieve mogelijkheden( o.a. je samen te verzetten) te leggen op de persoonlijke vrijheid en verantwoordelijkheid. De mens heeft keuzemogelijkheden en succes of falen is een kwestie van eigen verantwoordelijkheid.

Maar er zijn ontwikkelingen in de samenleving en wereld die ineens opnieuw de aandacht vestigen op de ideeën van deze inmiddels al lang begraven filosoof. Er is een klimaat verandering op komst, de aarde raakt uitgeput van zijn grondstoffen, essentiële regenwouden verdwijnen. Het kapitalistische gevampier begint een eindpunt te bereiken en nu komen we voor de vraag te staan of we dit allemaal nog tot staan kunnen brengen als we onze met hard werken verdiende automobiel soms door de straten zien varen in plaats co2 uitstotend door de straten ronken.

Om hier aan een antwoord te werken is het interessant om terug te gaan in de geschiedenis. Marcuse baseert zich op de theorieën van Marx. Marx zag haarscherp in de 19de eeuw tijdens de industrialisatie een tweedeling ontstaan tussen de bezitters van het productie apparaat waaronder ook de grootgrondbezitters en het volk dat zich op kleine pachtgronden kapot zwoegde en ploegde of zich doodwerkte in stinkende enorme herrie producerende fabrieken. Alle aandacht voor de winst, geen enkele aandacht voor de mens om hem minder te laten werken of zijn werklast te verlichten. Ideeen die de beroemde econoom John Maynard Keynes overtuigd aanhing. Marx zijn opvatting opvatting was dat dit proletariaat in opstand zou komen en zich meester zou maken van die productiemiddelen en een er een heel andere, betere en met minder armoede bezaaide maatschappij zou ontstaan.

Dat gebeurde niet omdat het proletariaat verburgerlijkte. Ik geef een voorbeeld hoe de industrie de aandacht van die opstand wist af te leiden. Henry Ford was een van de eerste die scherp zag dat het proletariaat moest gaan profiteren van die enorme productie winsten. Zorg er dus voor dat ze eten kunnen kopen, een huis kunnen bewonen en een T-Fordje voor de deur hebben. Dat houdt ze koest en wij kunnen blijven produceren en hebben  er een goede afzetmarkt bij.

Je zou dit de eerste zeer geslaagde coöptatie kunnen noemen waarin bezitters van de productiemiddelen buitenstaanders deel uit lieten maken van hun verworven rijkdom.En: op deze manier een mogelijke revolutie in de kiem wisten te smoren.

Maar waarom nu weer die aandacht voor de slavernijgedachte van Marcuse?

Omdat steeds duidelijker wordt dat we met z’n allen op een  destructief spoor zijn beland.De aarde raakt uitgeput, het klimaat verandert door door o.a. de vrije uitstoot van stikstof en Co 2 en : de armoede is niet verdreven. Het proletariaat is veranderd in een precariaat van seizoenarbeiders, flex werkers, zzp’ers, woningzoekende, slecht gehuisveste en arme studenten etc. Het grote geld wordt verdiend door een beperkte groep rijken die steeds rijker worden. De vrije markt doet haar werk wel op een zeer speciale manier.

We kunnen ons nu de vraag stellen of we nog in staat zijn van de One Dimensional Man een more dimensional man te creëren? De mens bevrijden uit die permanente dienstbaarheid aan de kapitalistische mogelijkheden.

Over de werking van het kapitalisme, haar destructieve krachten, haar manipulatieve vermogen, de ongelijkheid in de wereld, wil ik het de komende afleveringen hebben.

Hoe dan ook moeten we op zoek!

Maak Kapot wat jou kapot maakt. Deze dichtregel van Menno Wigman haalt Marian Donner in het begin van haar bijdrage aan in de Groen Amsterdammer aan  waar ze samen met Thijs Lijster Marcuse weer tot leven kust.

Ik eindig er voorlopig mee.