Jaap Gerritsma

 In het jaar dat ik eindexamen HBS moest afleggen, kreeg ik een oproep om aan een officierskeuring deel te nemen. Geen idee wat het allemaal behelsde, maar gedurende de dagen dat ik in Amersfoort verbleef werd ik aan allerlei testen en opdrachten blootgesteld. Leuke en minder leuke. Een soort rugby spel, leiding geven aan een peloton bij een(denkbeeldige) rivier oversteken, door een autoband klimmen op ooghoogte, een klassieke stormbaan etc. Allemaal goed te doen voor een getraind iemand als ik die veel aan judo deed.

Maar toen kwam die ondergrondse test. Traumatisch! Klep open, de kuil in, klep dicht. Zie maar zelf de uitgang te vinden in het pikkedonker. Toch niet helemaal duister als de nacht merk je als je ogen een beetje zijn gaan wennen in de duisternis. Je ziet ergens een sprankje licht. En dan komt het. Je moest niet de fout begaan door op het licht af te gaan want daar werd je kruipweg verspert door een traliehek.  Het licht gaf je valse hoop. Je weer moest terugkruipen om een andere weg te vinden.(*) Bij het tikken van dit kleine stukje bekruipt me nog steeds dat nare panische gevoel dat toesloeg en dat ik, nu ik 82 jaar ben, nog steeds niet te boven ben gekomen. Ik kan nog steeds niet naar documentaires kijken over speleologen die door nauwe ruimtes kruipen. Op de een of andere manier blijven die emoties haken aan het verleden terwijl mijn verstand zegt dat er geen gevaar meer is want voor geen goud zal ik me nog een keer bloot stellen aan een dergelijke oefening. Mijn lijf blijft zich die paniek herinneren, ook nog na al die jaren. Mijn emotionele brein leert kennelijk deze angstgevoelens nooit af en kunnen op elk onverwacht moment worden gereactiveerd. Het lijkt er op dat mijn cognitieve brein niet in contact kan komen met dat emotionele brein die gebrandmerkt is door die nare ervaringen. De situatie lijkt op een baasje die zijn valse hondje niet onder controle heeft die lief een aardig doet maar op zijn moment  gewoon in kuiten gaat bijten.

En dat onverwachte moment kwam zonder dat ik het in de gaten had. Netvliesloslating bracht me in het ziekenhuis en een aankomende dokter kwam praten over de soort anesthesie  die ze wilde gebruiken. Algehele narcose of plaatselijke verdoving. Medisch handelen schrikt me niet meteen af dus plaatselijke verdoving dan maar en dat ging allemaal goed, zelfs de komst van een lange wat gebogen naald die onder mijn oogbal naar binnen werd geduwd (retrobulbaire verdoving). Maar zonder enige afspraak gingen de behandelaren  mijn handen fixeren. Ik voelde me klem zitten, voelde me opgesloten en begon ineens te schoppen en te slaan om maar uit de greep van van die fixatie te komen.

Alles moest opnieuw maar nu onder algehele narcose.

Geen goed gesprek(geen goede voorlichting) dus vooraf gehad met die nog jonge dokter en boos op mezelf dat ik onvoldoende had doorgevraagd wat hun techniek nu precies inhield.

Ik weigerde dus voor een ander medisch probleem om in de MRI plaatst te nemen. Nee, dat was de enige mogelijkheid en ik werd gerustgesteld dat ik voldoende kalmerende middelen zou krijgen om dat onderzoek te doorstaan.Opnieuw ja gezegd maar op le moment supreme stond ik daar ontkleed en weigerde dat glinsterende hol in te kruipen. De kalmerende middelen hadden totaal geen vat op de paniekaanval die ik kreeg en zei dat ik naar huis ging zonder onderzoek.Maar de verpleegkundigen waren ook niet voor een gat te vangen. U bent met uw vrouw gekomen zag ik. Inderdaad Annemiek zat ik de wachtkamer tot ik klaar was en werd nu door die zuster naar binnen geloodst om mij te overtuigen niet naar huis te gaan. Zij zou vlak bij mijn hoofd gaan zitten als het onderzoek gedaan werd en met knikkende knieën en een hart dat bonkte als van een afrikaanse trom kroop ik in dat metalige konijnenhol. En Annemiek deed iets wat alleen Annemiek kon: ze zette haar bloes open en pakte mijn hand om die op haar blote borst te leggen. Zo heb ik dat onderzoek kunnen doorstaan. Als een klein verschrompeld bang jongetje dat troost vond aan moedersborst terwijl de magnetische resonantie rondom mij te keer ging en keurig aantoonde dat de halsslagader nog niet dramatisch was vernauwd.

(*) dit voorval hen ik uitvoerig beschreven in “Ongedachte belevenissen”. Hoofdstuk 18 Uitgeverij TIC

Als we ons voorstellen dat het leven een zandloper is die we weer op z’n kop kunnen zetten, dan zouden we ons leven nogmaals helemaal kunnen doorleven. Een soort eeuwige wederkeer zo stel ik me in gedachte voor. Er zouden veel momenten en ervaringen terugkomen om snel door te spoelen, maar een ding zou ik helemaal opnieuw willen ervaren: mijn jeugd. We hadden een tuin. Als ik die tuin uitliep strekte zich grasland voor me uit met koeien. Soms liepen er een paar paarden te grazen. Aanpalend een bos met tussen bos en weiland een sloot en daarachter, hei, en vennen. Een el Dorado voor een kind dat vrij was na schooltijd om hutten te bouwen, boompje te klimmen, over sloten te springen, over wankel ijs te rennen om er niet doorheen te zakken, mijn eerste slagen met krabbertjes. Voetbalveldjes van klooster Eikenburg waar we op mochten voetballen.En als we naar bed moesten dan hoorden we de vogels met hun aanstekelijke liederen voor het slapen gaan op de achtergrond bij de ondergaande zon, het hoge gegil van een pauw uit het dierenpark Animalie. Dan  wisten we dat we de ogen konden sluiten en dat alles goed was.

Vergelijk dat eens met de Amsterdamse jeugd van nu. Hebben ze eindelijk een Johan Cruyff court waar ze een beetje kunnen voetballen, komen er vanuit elke hoek zuidas-krijtpakmannen  op hen afgeslopen om te gaan procederen omdat ze teveel lawaai maken, aangeklaagd door de buren gestoord in  hun favoriete programma Heel Holland bakt op de tv.En die koekenbakkers eisen ook meer ruimte  om hun comfortabele tanks te parkeren omdat de toegewezen plaatsen eigenlijk te nauw zijn voor deze monsters.

De vraag is nu toch uiterst actueel geworden: “Waarom doen we dit onze kinderen aan?” Je gunt ze toch allemaal een jeugd waar ze zich ook lichamelijk kunnen uitleven. En niet alleen  beleven , maar ook   het negatieve effect op hun gezondheid besparen door al die beperkingen(ik laat hier het schermgebruik van kinderen nog even buiten beschouwing.)

Het zal met die jeugd van me te maken hebben dat ik me momenteel ook vreselijk kwaad kan maken op de leden van onze Kakistocratie(*) als het weer over het mooie landgoed Amelisweerd gaat in de politiek, dat in een eerder stadium al voor een groot deel is toegetakeld.De uitbreiding van de A27. Beslist noodzakelijk hoewel er een nieuwe regel is geaccepteerd dat meer asfalt gewoon meer verkeer aantrekt. De verkeersveiligheid is onvoldoende gegarandeerd, is nu het grote argument om het zeer gedegen, meer behoudende plan van de gemeente, opgesteld met allerlei deskundigen, om die veiligheid ook te waarborgen maar: met  behoud van de reeds bestaande banen en bomen. Alleen, je kunt alleen in dat behoudende plan niet harder dan 80km/uur rijden. In de prullenbak ermee besluiten de verantwoordelijke ministers. In hun plan: betonnen bak uitbreiden, bomen omhakken en 130 kunnen rijden.

Zitten deze bewindslieden  soms met hun rug afgekeerd van een opkomende catastrofe? Een achteruithollende natuur? Het lijkt wel of ze ademloos  zitten te luisteren naar de melancholische klanken van het Mexicaanse liedje coucouroucoucou Paloma maar de duiven niet willen zien die totaal in paniek uit het ten dode opgeschreven bos  opfladderen als dolende  zielen  van de door kermende motormachines neergemaaide  woudreuzen? Doof voor de aarde die trillend protesteert na de val soms meer dan 7 ton hout.

Om maar 130 te kunnen rijden.

In mijn studenten tijd ging ik vaak op dat landgoed een Bosbad nemen om het maar eens modern te zeggen. Juist daar heb ik mijn liefde voor bomen kunnen uitbreiden met uitvoerige bezichtigingen en betasting  van eikenreuzen, beuken, esdoorns, platanen en sequoia’s. Genieten van hun kronen. Hun getekende massieve basten. De ritselende wind door hun bladeren en de kleurenpracht in de herfst. In Japan zijn deze bosbaden (Shirin Yaku) een erkende vorm van therapie en voor mij hebben ze een belangrijke bijdrage geleverd aan mij studie. Anders gezegd: ik kon me door die bosbaden goed concentreren op mijn studie.

En waarom moet het plan om het bos te behouden en de bak niet te verbreden vertrapt worden door mensen die misschien pas voor het eerst boslucht hebben geroken als spray op hun toilet en dat nu als ervaringsdeskundigheid in het geding brengen in de nieuwe kakistocratie?

Nooit gehoord of niet hebben willen horen van de nieuwe inzichten om omgeving ook te waarderen met Nature score. (**)Dit behelst een puntenaantal dat toegekend wordt aan een omgeving voor de mate van biodiversiteit en toegang tot een groene infrastructuur. Een uitdrukkelijke erkenning van de invloed van de natuur op onze gezondheid.  Misschien dat deze technologische uitbreiding de waardevolle aanvulling is op het neoliberale gemurmel dat we natuurlijk zelf verantwoordelijk zijn voor onze keuzes in het leven, ook over onze gezondheid. Dan valt er echt wat te kiezen en misschien wel voor minder lucht en watervervuiling in een buurt omdat het een factor wordt naast vierkante meters en locatie en de mogelijkheid om zo snel mogelijk van A naar B te razen.

De kwaliteit van de omgeving weegt dan uitdrukkelijk mee.

Juist: misschien komt er dan meer groen en speelmogelijkheden in de binnenstad. Erkennen van het recht van kinderen op een gezonde, leefbare maar vooral ook speelse omgeving.

En kunnen we blijven bosbaden in het prachtige eeuwenoude Amelisweerd.

Onze nakomelingen moeten ook iets hebben om zich te verheugen als zij zo ver zijn om hun zandloper om te keren.

(*)Zie Rattenvanger in de vorige bijdrage

(**)Nadine Galle “De natuur van onze steden.” Lanoo

In mijn vorige blog sprak ik over onze gebleekte rattenvanger. Onze hater van de moslimcultuur, asiel-tsunami’s en nog meer. De kranten staan er vol van.

Ik wil niet in in herhaling vallen, maar een vraag stellen. Hoe herkennen we de streken van een dergelijke rattenvanger?

Umberto Eco-bekend van  ‘In naam van de Roos’ en vele andere literaire werken- heeft een tijdje geleden een zeer handzaam werkje geschreven: “Hoe herken ik een fascist?” Ik wil een aantal aanwijzingen volgen en het perspectief dan richten op onze gebleekte rattenvanger om te onderzoeken of hij in de maat loopt met de suggesties van Eco.

Als eerste noemt Eco de cultus van de traditie. Onze rattenvanger praat steeds over ons Nederlanders. En dat arme gelukkige volkje van weleer heeft last van niet- Nederlanders die er verraderlijke opvattingen op na houden. Maar wat moet ik me in godsnaam bij die Nederlander voorstellen. Wilders is er dan zelf niet eens een met zijn roots in Indonesië. En, is juist die vermenging en integratie niet een kenmerk van de westerse beschaving. We praten over Vandalen. Wo Sind die geblieben? We hebben het nog vaak over de Filistijnen. Wilders zou kunnen opmerken dat onze cultuur naar de Filistijnen gaat als we zo doorgaan. Zelfde vraag. Wo Sind die geblieben die Filistijnen?En om op die laatste vraag maar meteen een antwoord gegeven: die zijn geleidelijk geïntegreerd in de ander volken uit Kanaän en werden als Feniciërs een zeer welvarend volk die de wereldzeeën bevoer.

Ik zag enkele jaren geleden in Het Allard Pierson Museum een expositie waar met pijlen en lichtbeelden de migratie stromen werden weergegeven van de Vandalen, Gotische volken, Hunnen etc. Opgegaan in andere volken. Het is kortom je reinste kletskoek om je aan dergelijke tegenstellingen vast te klampen. Tenzij je speciaal doel hebt. Ja, met die misselijke kletspraatjes mensen achter je verzamelen op weg naar het beloofde land. Herken dus de valse noten in de fluit van onze rattenvanger.

Herken de verdeel en heers politiek! Het wij en zij-denken!

Eco noemt ook het irrationalisme. Ik denk dat het reactie is op de Verlichting, ofwel het tijdperk van de rede. Universiteiten zijn natuurlijk het symbool bij uitstek voor beoefening van de rede, analyseren, hypothetiseren, omgaan met ambiguïteiten, kennisontwikkeling. De fascist in wording haat deze cultuur want ziet in zorgvuldig denken een vorm van verweking van de geest. De kritische houding is ongewenst en dus wordt de fascist in wording geframed als elite die met een verborgen agenda werkt, omgevallen boekenkasten genoemd, broeinesten van woke etc. Zijn bolle oog werkt als een sloopkogel van het onderwijs. Dus zie je nu die forse bezuinigingen op het hoger onderwijs.Nu pijnigen die snobs is het devies geworden en dat het op den duur ten koste gaat van welvaart in ons land is het irrationele in dat proces.

In Amerika, het land dat we steeds maar moeten navolgen is al bezig een Kakistocratie te vormen. U leest het goed met kaka of te wel kakken in het begrip. Een vorm van macht die wordt uitgeoefend door de slechtste, minst gekwalificeerde en gewetenloze personen. Machtsgeilen, complotdenkers, haatdragers, wraaknemers, zedendelinquenten. Ik begin in Nederland ook al een beetje de contouren te ontwaren als ik onze regering zie functioneren.

Vooral alert zijn als gevoelens en instincten belangrijker worden dan feiten en goede analyses.

Meningsverschillen zijn er om uitgepraat te worden, desnoods met een agree to disagree. Maar de fascist (in wording) grijpt het meningsverschil aan om die juist te vergroten en angsten die kunnen ontstaan uit te buiten. Chaos veroorzaken en als het kan en buitenstaanders met schuld te belasten. Xenofobie aanwakkeren want als een bevolkingsgroep zich bedreigd voelt dan klinkt de zoet gevooiste nationalistische stem als een aria van Handel in gretige oren.

We moeten de patronen leren kennen.

Ja, die Pinokkio-neus van Mark Rutte werd steeds langer wegens alle leugentjes die hij als ontsnappingskunstenaar in zijn hoge hoed had verborgen. Zijn groeiende neus verraadde steeds zijn bedoelingen of hij nu wilde of niet, zo wil het meesterlijke verhaal van Carlo Collodi.

Er is ook iets mis met de neus van Minister President Schoof. Welgevormd in het begin toen hij aantrad, maar onlangs zag ik tot mijn ontzetting dat het neustussenschot was weggeteerd en hij met een ingezakte zadelneus door het leven gaat.

Hoe kom ik ineens aan dat vreemde beeld?

In de jaren 90 werkte ik voor de leprastichting in Afrika aan een onderwijsprogramma voor de bestrijding van Lepra en daar bezocht ik een ziekenhuis in Nigeria met patiënten in het laatste stadium van deze ziekte. Een harde confrontatie met de gevolgen van deze aandoening: zadelneuzen, klauwhanden en veel meer van die vreselijke symptomen van die verwoestende ziekte.

Ja, dat ging er allemaal door me heen toen ik Schoof zag orakelen.

De werking van bacteriën in het menselijk lichaam.

Lepra komt in vele gedaante tevoorschijn als mensen besmet raken. In een milde vorm kan het lichaam met zijn immuunsysteem de ziekte beperkt houden. De cel geïnitieerde afweer doet haar werk en de schade blijft zeer beperkt. Bij gezonde mensen is die afweer zo goed dat je misschien niet eens merkt dat je door mycobacterium leprae besmet bent. Maar anderen hebben de pech dat die afweer onvoldoende werkt en bij hen kan de bacterie ongehinderd en in grote getale zijn favoriete plekjes innemen, bijvoorbeeld in de Schwann cellen van het centrale zenuwstelsel. En omdat bacteriemassa’s het beste gedijen in koele erogene zones van het lichaam is de neus een van de favoriete plekjes naast handen, scrotum etc.

Ja, dat zag ik bij Schoof, alleen niet een besmetting door de lepra bacterie maar door de invasieve mycobacterium faschismus. Een goed bestuurder heeft een goede afweer tegen de giftige besmettelijke tongen van politici die chaos en verwarring proberen te stichten met hun vooroordelen en ontwrichtende ideeën en weet de weg naar het riool te wijzen voor deze geestesproducten.

Bij Schoof is de natuurlijke afweer echter ten gronde en is hijzelf besmettelijk geworden bij hoesten en menselijk contact.

Hij heeft zich laten infecteren door onze gebleekte rattenvanger die steeds over zijn schouder staat te hijgen met zijn besmettelijke gifwolken. Zijn immuunsysteem heeft hem in de steek gelaten ondanks zijn goede voornemens. Zijn neus vertoont nu de eerste belangrijke symptomen van zijn verval.

Een ingezakte zadelneus als symbool voor het instorten van de menselijke waardigheid.

Geen wonder dat de NRC hem niet langer als een verbinder kan zien omdat uit zijn mond beschuldigende woorden stromen die een bepaald volksdeel schuldig maakt. Een fallacy van de eerste orde om door het wangedrag van enkelen een hele groep schuldig te maken.

Er is nog hoop Schoof: aftreden en je snel laten behandelen door deskundigen.

Als je zo doorgaat: een geschonden gelaat zal je deel zijn. Misschien worden je handen klauwen en kun je over een tijdje je ogen helemaal niet meer sluiten en zullen vliegen vrij spel krijgen wat blindheid tot gevolg heeft.

Gezien je staat van dienst voor dit land moet je jezelf dit lot besparen.

Een goede vriend van me probeerde me te verleiden om mijn vorige bijdrage terug te trekken. Het ruikt zo naar 60 er jaren mottenballen schreef hij. Alle reden om dat oude Marcuse-kostuum in de kast te laten hangen of naar de kringloop te brengen.

Mijn antwoord is: Juist niet. Het is geen wonder dat er in de filosofie weer een trend is die filosoof opnieuw voor het voetlicht te plaatst. Zijn oude ideeën zijn momenteel veel relevanter dan we misschien zelfs in die tijd zagen. In zijn vooruitziende blik voorzag hij dat we de aarde zoals het rijke westen die exploiteert aan het uitputten zijn door steeds maar voorrang aan economie en winst te geven. Veel grondstoffen worden schaars. Er heeft een enorme toename van de uitstoot van CO2 na de val van de muur plaatsgevonden, gigantische overstromingen in Pakistan en op andere plaatsen. Droogte in Afrika, bosbranden, poolkappen smelten, rivieren ernstig vervuild en door klimaatveranderingen en oorlogen zijn er enorme migratiestromen op gang gekomen om die ellende te ontlopen en betere alternatieven te zoeken. Alles beter dan de dood!

De leefwijze van de rijke landen is een imperialistische die berust op systematische uitbuiting van sociale groeperingen in het mondiale zuiden. En de toegezegde herstelbetalingen komen maar moeilijk op gang ondanks alle beloften omdat rijke industrielanden die  genoegdoening als een soort charitas zien en niet gewoon als een plicht om je schulden te voldoen. Deze vorm van externaliseren( om het maar eens sjiek te zeggen) verhult de ware offers die worden opgebracht en aan het oog van de consumerende westerling onttrokken. Arbeiders in Bangladesh die bij temperaturen van rond de 40 gr C overuren maken onder ellendige omstandigheden om aan de stijgende vraag naar mode van postorder bedrijven en commerciële platforms zoals Amazon te voldoen. Die laatste overigens die op zijn beurt hun personeel nauwelijks tijd gunt om te pissen tijdens hun werk. (Dat kon alleen ontdekt worden door infiltratie van een incognito journalist die ook met een natte broek zijn werk moest doen). Zelf vliegen de heren in privé jets die pp 5-7 keer meer co2 uitstoten dan commerciële vluchten, maar daar zullen de sanitaire voorzieningen zeker bijzonder goed in orde zijn met misschien wel voorverwarmde toiletbrillen.

Geen vorm van welzijnseconomie! Daar had je het geld ook aan kunnen besteden.

Marcuse had dit resultaat van zijn voorspelling zelf niet eens kunnen voorstellen.

Ik wil een voorbeeld van externalisering wat verder uitwerken tot slot. Ieder van ons heeft in een supermarkt wel eens met voldoening en kennis van zaken in een avocado zitten knijpen of die al heerlijk rijp was. Avocado, gekoesterd om zijn voedingswaarde, boter uit het bos: veel energie, de juiste vetten, eiwit, vezels.

Chili is een van de grootste exporteurs van Hass avocado’s die per stuk meestal meer dan een euro in de supermarkt kosten. Maar het land kampt met een enorme droogte, klimaatverandering maar ook omdat de avocadoboom enorme hoeveelheden water slobbert om dat groene botertje tot de boom te realiseren.( geschat wordt 1300 liter water voor een kilo avocado. 1 Kilo biefstuk trouwens  15000 liter. Daar moeten we het zeker ook een keer over hebben.)

Maar water is geen publiek voorziening in Chili maar onder de hyperkapitalist Pinochet in private handen gekomen en dus verhandelbaar. Dus het zijn de grootwaterbezitters die de boomgaarden nog kunnen houden en de kleine boer ziet zijn vruchten verschrompelen tot stenen in een maanlandschap sinds het klimaat veranderende en droogte zijn intrede deed ook door de  veel illegale waterputten, geslagen door de locale bevolking om het hoofd boven water te houden.

Maar dat lukt zelfs niet meer.

De huidige mens bevindt zich in een bijna verstikkende omarming met de machtige productiemiddelen van westerse maatschappijen. Die hebben tot doel  met alle mogelijkheden die zij kunnen verzinnen mensen de verleiden om die producten te gaan consumeren. Reclames draaien als wervelwinden om deze consumenten heen om om ze aan de haak te slaan. Manipulatie en misleiding behoort tot het geraffineerde repertoire van fabrieken, de techoindustrie, de modeindustrie, allemaal om dit doel te bereiken want: de system must go on.

Dan heb je je toch ook vrije tijd voor de persoonlijke invulling van je verlangens?

Ook vrije tijd is ontdekt door deze machinerie. Omdat je zo hard werkt voor de productieapparaten heb je toch recht om de zon op je hoofd te laten schijnen? Vliegmaatschappijen, resorts, hotelketens staan voor je klaar om je een onbezorgd gevoel te geven.De stranden vol, drank vaak gratis en in de hotelketens lange tafels met oneindige hoeveelheid voedsel.

Het consumentenparadijs is geboren.

Het idee van de One Dimensional Man komt van de Duitse Filosoof Marcuse. Hij werd  in de jaren 60/70 beroemd met dit idee en stond daardoor aan de basis  van veel studentenopstanden om mensen bewust te maken van dit consumentisme en de macht van de de industrie op onze samenleving.

Het werd stil rondom zijn person nadat en de westerse wereld draaide en consumeerde door. Een van de belangrijkste reden was dat de industrie en de politiek weer succesvol  was door het accent van de collectieve mogelijkheden( o.a. je samen te verzetten) te leggen op de persoonlijke vrijheid en verantwoordelijkheid. De mens heeft keuzemogelijkheden en succes of falen is een kwestie van eigen verantwoordelijkheid.

Maar er zijn ontwikkelingen in de samenleving en wereld die ineens opnieuw de aandacht vestigen op de ideeën van deze inmiddels al lang begraven filosoof. Er is een klimaat verandering op komst, de aarde raakt uitgeput van zijn grondstoffen, essentiële regenwouden verdwijnen. Het kapitalistische gevampier begint een eindpunt te bereiken en nu komen we voor de vraag te staan of we dit allemaal nog tot staan kunnen brengen als we onze met hard werken verdiende automobiel soms door de straten zien varen in plaats co2 uitstotend door de straten ronken.

Om hier aan een antwoord te werken is het interessant om terug te gaan in de geschiedenis. Marcuse baseert zich op de theorieën van Marx. Marx zag haarscherp in de 19de eeuw tijdens de industrialisatie een tweedeling ontstaan tussen de bezitters van het productie apparaat waaronder ook de grootgrondbezitters en het volk dat zich op kleine pachtgronden kapot zwoegde en ploegde of zich doodwerkte in stinkende enorme herrie producerende fabrieken. Alle aandacht voor de winst, geen enkele aandacht voor de mens om hem minder te laten werken of zijn werklast te verlichten. Ideeen die de beroemde econoom John Maynard Keynes overtuigd aanhing. Marx zijn opvatting opvatting was dat dit proletariaat in opstand zou komen en zich meester zou maken van die productiemiddelen en een er een heel andere, betere en met minder armoede bezaaide maatschappij zou ontstaan.

Dat gebeurde niet omdat het proletariaat verburgerlijkte. Ik geef een voorbeeld hoe de industrie de aandacht van die opstand wist af te leiden. Henry Ford was een van de eerste die scherp zag dat het proletariaat moest gaan profiteren van die enorme productie winsten. Zorg er dus voor dat ze eten kunnen kopen, een huis kunnen bewonen en een T-Fordje voor de deur hebben. Dat houdt ze koest en wij kunnen blijven produceren en hebben  er een goede afzetmarkt bij.

Je zou dit de eerste zeer geslaagde coöptatie kunnen noemen waarin bezitters van de productiemiddelen buitenstaanders deel uit lieten maken van hun verworven rijkdom.En: op deze manier een mogelijke revolutie in de kiem wisten te smoren.

Maar waarom nu weer die aandacht voor de slavernijgedachte van Marcuse?

Omdat steeds duidelijker wordt dat we met z’n allen op een  destructief spoor zijn beland.De aarde raakt uitgeput, het klimaat verandert door door o.a. de vrije uitstoot van stikstof en Co 2 en : de armoede is niet verdreven. Het proletariaat is veranderd in een precariaat van seizoenarbeiders, flex werkers, zzp’ers, woningzoekende, slecht gehuisveste en arme studenten etc. Het grote geld wordt verdiend door een beperkte groep rijken die steeds rijker worden. De vrije markt doet haar werk wel op een zeer speciale manier.

We kunnen ons nu de vraag stellen of we nog in staat zijn van de One Dimensional Man een more dimensional man te creëren? De mens bevrijden uit die permanente dienstbaarheid aan de kapitalistische mogelijkheden.

Over de werking van het kapitalisme, haar destructieve krachten, haar manipulatieve vermogen, de ongelijkheid in de wereld, wil ik het de komende afleveringen hebben.

Hoe dan ook moeten we op zoek!

Maak Kapot wat jou kapot maakt. Deze dichtregel van Menno Wigman haalt Marian Donner in het begin van haar bijdrage aan in de Groen Amsterdammer aan  waar ze samen met Thijs Lijster Marcuse weer tot leven kust.

Ik eindig er voorlopig mee.

Ik wil toch nog even terugkomen op een blog (Niet biologische eigenschappen maar leeftijd is het belangrijkste *)die ik eerder schreef over de Yoruba’s, een volk dat bestaat uit ongeveer 40 miljoen Afrikanen die voor een groot deel wonen in Nigeria.

Tien jaar werkte ik in voor de universiteit van London in dat land voor leprabestrijding.

Het interessante van de Yorubacultuur was, (los van hun bijzondere tweelingverering) dat zij in hun taal geen gebruik maken van een onderscheid tussen mannen en vrouwen. De woorden man en vrouw komen niet voor in de omgangstaal, noch broer en zus. En dat heeft nogal wat implicaties bijvoorbeeld op de manier hoe dit volk naar identiteit kijkt. Niet het geslacht bepaalt hoe men naar mannen en vrouwen kijkt, maar de leeftijd. Niet te vergelijken dus met het slagveld waarop we op dit moment in de westerse wereld discussies over gender en identiteit voeren. Boeken verbieden, schrijvers belagen en cancellen, woke bestrijden zoals de  oude jezuïeten ongelovigheid roken en overmeesterden,trad-wife’s die de klassieke vrouwenrol idealiseren; het blijft maar doorgaan en niemand weet hoe dit tot staan gebracht moet worden, als het ooit al tot een einde kan komen.

Daarom is het zo interessant wat Oyeronke Oyewumi, Nigeriaanse professor in de sociologie en werkzaam in de USA, daar over zegt nog eens voor het voetlicht te brengen. Onlangs verscheen een interview met haar in het Filosofische Magazine en daaruit wil ik een paar dingen naar voren halen die voor ons ook belangrijk kunnen zijn. In haar optiek is de manier hoe het westen naar identiteit kijkt volkomen cultureel bepaald. Hoe wij denken over gender is een sociaal construct. Dat betekent dat de plaats die mannen en vrouwen in onze samenleving toewijzen, hoe we met elkaar omgaan, hoe we over man-vrouw kwesties praten, wordt bepaald door de ervaring die we in onze wereld opdoen. We kijken met onze normen en waarden. Dat vormt ons beeld dat we ontwikkelen over mannen en vrouwen. Dus zeker geen biologische bepaaldheid met een vaststaande rolverdeling, waar de Franse filosoof Michael Foucoult nog een schepje boven op door te stellen dat dit onderscheid —en ook de scheiding tussen wit en zwart- bedoeld is en stevig gehandhaafd wordt om macht uit te oefenen; een hiërarchie aan te brengen tussen mensen, groepen te onderdrukken. Der Wille zur Macht volgens Nietzsche, een soort psychologisch principe van de mens om eigen kracht te vergroten om levensdoelen te bereiken

Maar dat is volgens onze Yorubasociologe slechts een visie die helaas wijd en zijd over de wereld vanuit het westen is gaan migreren met de kolonisatie en (mijn toevoeging) een schier eindeloos conflict, debat en machtspolitiek uit de duisternis tevoorschijn laat oprijzen.

Hoe daar nu mee om te gaan om dit proces een beetje bij te sturen?

Wij moeten sowieso terug naar de bezinning op onze taal omdat er een relatie is tussen de taal die we spreken en hoe we over de dingen denken. Beelden die zich gaan vormen.(We gaan het nog  hebben over de lompe boertige scheldtaal van onze populisten die in de regering zitten momenteel ).

Er zit een sterke verwevenheid tussen de belevingen die we hebben in de wereld en taal die we gebruiken en daar moeten we ons van bewust worden wat voor werking daar van uit gaat.

Als we uit die negatieve spiraal willen komen, tenminste?

Ik denk dat we met genderneutrale wc’s en mensen die zich niet aangesproken voelen bij een hij of zij maar met hen om hun beide kanten te accentueren geen revolutie teweegbrengen. Maar de bedoelingen zijn duidelijk en het is een eerste stap. Helaas blijkt uit onderzoek ook nog eens dat juist de culturele elite in YorubaAfrika de manier van praten en denken van het westen overneemt. Dat maakt de ontwikkeling gecompliceerder.

En tot slot haar reactie op de waarneming dat het vooral de vrouwen zijn, ook in Afrika, die zich met de opvoeding van kinderen bemoeien. Dat willen we toch niet meer. De grote klacht van veel feministen in het westen. Zij ziet echter in de opvoedende taak juist een natuurlijke relatie tussen moeder en kind dat past bij het feit dat zij de schepper is van nieuw leven. Dat zij daar de meeste tijd aan besteedt voelt niet als een belemmering voor haar ontwikkeling maar juist als een kracht die je kan opbouwen om op jouw levenssituatie grip te houden.

Daar kan ik het trouwens helemaal mee eens zijn. Als man heb ik twee kinderen opgevoed vanaf een jonge leeftijd en heb geleerd me staande te houden op een manier die je met geen enkele academische studie had kunnen bereiken.

 De uiterst competitieve mannenrol is een ongezonde rol. Zorgzaamheid oefenen is een goede zaak.

Misschien voor veel mannen een goed begin: een kritische blik hier op in onze destructieve neoliberale samenleving met haar bijna onbegrensde Wille zur Macht

*Om de genoemde column nog eens terug te lezen gewoon helemaal naar beneden scrollen

“Ik zal u de zaal laten zien waar patiënten liggen.” De zuster ging me voor op een grote zaal met bedden waar dialyserende mensen uitgestrekt op de lakens lagen. Het is er doodstil; iedereen ondergaat gelaten zijn lot.  De moderne restaurantkeukens maken meer herrie met hun borden en machines dan deze ziekenboeg  waar mensen roerloos hun leven verlengen met de kunstnier.Bij hun hemodialyse worden de afvalstoffen en het vochtoverschot uit het bloed gefilterd. Aan de ene kant van het membraan in de machine stroomt spoelvloeistof, ook wel dialysaat genoemd, en langs de andere kant het bloed weer in de arm.

“U heeft er een een tijdje geleden voor gekozen om hier niet te willen liggen maar voor de buikspoeling( peritoneal dialyse), toch? Ze liep nu naar een hoek in de zaal en wees op een kleine machine. “We kunnen de buikspoeling hier in het ziekenhuis doen. Zelfs ‘s nachts zodat u er niet thuis mee wordt belast.” “

Aan mijn gezicht moet ze hebben kunnen aflezen dat ik me daar niet erg op verheugde. ’

“Maar voegde ze er snel aan toe: “Als u een beetje zelfstandig bent leren we u precies hoe u dat thuis moet doen.”

 Ik was niet erg in staat om adequaat te reageren. “Zo dadelijk kun je alles nog eens met de nefrologe bespreken, maar ik zie u daar goed toe in staat.“

Meer dan een beetje knikken kon ik niet.

“Het is niet veel hoor, maar u heeft zelfs een keuze bij die peritoneal buikspoeling.”

  “Ik een keuze?”

  “ Ja u kunt de kathedertunnel in de buik door de chirurg laten in brengen onder algehele narcose wat meestal gebeurt, maar tegenwoordig doet de radioloog ook een dergelijke ingreep onder locale anesthesie.” 

Opereren onder locale anesthesie? Dat woelde meteen een herinnering bij me los toen ik ongeveer 15 jaar geleden dat onderging bij een operatie aan mijn oog door netvlieslloslating. Alles ging goed tot ze me gingen fixeren en ik in een paniekuitbarsting begon te schoppen en te trappen en ze in allerijl alsnog de algehele verdoving moesten toepassen. Ik kon ineens uit mijn woorden komen.

 De zuster knikte.

 “Kijk dit is een peritoneal dialyse verwarmingselement box om de spoelvloestof op temperatuur te houden. We leren u te spoelen zonder gebruik van de machine. Dat is belangrijk als de stroom uitvalt. Dan kun je het altijd zelf doen. Voor uw eigen veiligheid.” En zei ze: “Daar moet u rekening mee houden thuis.” Ze wees op een stellage met allerlei kartonnen dozen.De voorraad spoelvloeistof is aanzienlijk. “En die moet goed vorstvrij bewaard worden.” Inderdaad: dat wordt nog een probleem in mijn appartement. Voor een hoop mensen een onoverkomelijk probleem omdat het lijkt dat je permanent tussen de verhuisdozen te moeten leven.

  “De nefrologe wacht op ons zei de zuster. Ik ga even met haar praten en daar na gaat ze het gesprek met u voeren.”

Die middag was ik in handen van drie vrouwen en realiseerde me hoe aangenaam en ontspannen de drie gesprekken verliepen. Aandacht voor alles. Die vrouwen geven een extra kwaliteit aan de geneeskunde. En ik ben in goede zorgzame handen. Hoe zorgvuldig werd niet mijn dieet door de diëtiste, de derde in de rij, nageplozen en becommentarieerd.En daar stak een klein monstertje zijn kop op, De door mij geliefde Oatly haver barista drink zit vol met dikaliumfosfaat E340. Dat bevat veel fosfor. En juist dat mineraal blijkt uit de test loopt bij mij uit de hand, stapelt zich op in mijn bloed. Dat kan botontkalking veroorzaken en de bloedvaten doen verkalken. Dus nu ook naast zout en eiwit letten op de E-Nummers met hun fosfaten.

Ik denk dat ik misschien nog een half jaar op mijn eigen nieren kan functioneren. En dan lig ik hier in bed of met een kathedertunnelaan aan een machine in mijn eigen bed.

De levensruimte wordt dan steeds kleiner, maar ik ben wel in goede handen.

Het was maar een klein berichtje in de krant. Vrouwen en meisjes mogen voortaan niet meer zingen en declameren in openbare ruimtes.Een strikte interpretatie van de sharia hadden baardige mannen bedacht.

Vrouwen zijn nu niet alleen bijna niet te zien in Afghanistan, ze zijn nauwelijks nog te horen; alleen nog als ze begeleid worden door manvolk. Hun stem is te intiem, die moet beteugeld worden. Een zoveelste vernedering en inbreuk op het recht van vrouwen om zich te uiten en deel te nemen aan het openbare leven. Een nieuwe loot aan de boom van onderdrukking naast sluiers, besnijdenissen en andere repressieve maatregelen, ontsproten aan patriarchale breinen.

De betekenis van deze beslissing  drong maar langzaam tot me door. Wat is er in godsnaam gebeurd in dat land dat ze tot een dergelijke totaal oninvoelbare beslissing zijn gekomen?

Na lang peinzen kreeg ik een idee hoe zoiets onmogelijks kan ontstaan in het hoofd van opperste leider Mawlawi Hibatullah Akhundzada.

Zomaar een gedachte

Dictators gebruiken alle middelen om slechte invloeden op hun volk buiten de deur te houden. Echter niet als hun eigen bevrediging in het geding is. Streng Gereformeerden keken in vroegere tijden stiekem zelf tv terwijl ze luidkeels verkondigde hoe abject het staren naar de buis was. Putin schijnt een groot liefhebber te zijn van (verboden)Amerikaanse cowboyfilms. Kim jong-un geniet van Disney animatie. Het is daarom aannemelijk dat onze Talibanleider ook wel eens een filmpje in het geniep bekijkt. Ik stelde me voor dat hij naar de film Shaw shank heeft gekeken, achter geblindeerde ramen natuurlijk. Het verhaal speelt zich af in een meedogenloze gevangenis met corrupte bewakers en een directeur die heilig in de bijbel gelooft. Voor de Talibanleider een vertrouwd decor. In een dergelijk regime onstaan vriendschappen om te overleven en onze hoofdpersoon, een bankier, helpt de bewakers en de directeur met belastingen en beleggen en weet zo privileges te vergaren. En dank zij zijn inspanningen weet hij voor de gevangenis afgedankte boeken te verzamelen en oude grammofoonplaten.

Hij mag gebruik maken van het commandocentrum van de gevangenis met toezicht van een bewaker.

En dan komt die verbijsterende scène. Op een van de afgedankte platen staat de beroemde aria van Mozart: Che soave zeffiretto uit de bruiloft van Figaro. “Een lief klein briesje zal vanavond  aanwaaien…” Twee vrouwenstemmen die hij door de draadomroep van het cachot door het hele complex laat horen.De bewaker zit op de pot met zijn broek op z’n knieen en kan niet direct ingrijpen. …”Onder de dennen van het bosje…” Of het geluid uit de hemel komt. Kreupel geslagen geïnterneerden rijzen op uit hun ziekenhuisbed. Niets willen ze missen van de betoverende warmte van de engelachtige stemmen. Gevangenen, bezig met slavenwerk, staken het werk, monden vallen open, ingesloten gestraften omklemmen hun tralies alsof ze ditmaal alle ijzer met hun handen kunnen vermorzelen.

Onzegbare krachten tilden de geknechte gevangenispopulatie voor even boven de meedogenloze grauwe werkelijkheid uit. Gaf hun even het gevoel van vrijheid.

Door vrouwenkelen losgezongen uit hun ketenen.

Voor even.

Onze bankier kreeg de zwaarste straf in de isoleercel van de directeur.

Mawlawi Hibatullah Akhundzada wist genoeg.

De vrouwenstem kan een opstand veroorzaken.