Als beginnend student in 1962 doolde ik door de binnenstad van Utrecht om de weg te leren kennen in de kronkelige binnenstad en trof al fietsend het standbeeld van Vrouwe Justitia in volle grandezza op haar sokkel in de buurt van het Domplein. Een beeld met wonderlijke symbolen. Zij droeg in haar rechterhand een zwaard. In de andere een weegschaal en ze was geblinddoekt. Sommige symbolen snapte ik meteen zoals het zwaard en de weegschaal. Zij trekt ten strijde voor een rechtvaardige zaak, ze wikt en weegt, maar waarom die blinddoek? Later begreep ik, aangezien ik ook colleges recht volgde in het Academiegebouw, dat de vrouwe mensen beoordeelt zonder aanziens des persoons; ze is bij wijze van spreken kleurenblind. Zij laat zich niet beïnvloeden door het uiterlijk van iemand als zij wikkend en wegend een oordeel velt.
Ik vind het bijzonder jammer dat dit bijzondere beeld uit het Utrechtse straatbeeld is verdwenen. Het schijnt nu in Groningen te zijn. Voor mij hoort het bij Utrecht, bij mijn eerste herinneringen aan het studentenleven; de oude binnenstad, de vele kerken, de Alma Mater.
In de avondschemer van mijn leven stuit ik op steeds meer teksten waarin woke en anti-woke aan het vechten zijn om een been. Alleen al om die reden zou ik dat beeld voor een rechtvaardige rechtspraak weer eens willen zien, want de vrouwe staat in woke ter discussie. Het lijkt erop dat die stroming niet langer accepteert dat zij geblinddoekt is. Ze moet juist kijken of iemand zwart of wit is, queer of een van de vele ander identiteiten waar ze nu voor strijden. Ze moet in haar oordeel juist rekening houden met wat ze ziet, met de sluipende en soms bijna verborgen vormen van discriminatie die mensen levenslang ondervinden. Geen wikken en wegen maar in woke-bewustzijn de volle confrontatie aangaan als er onrecht wordt geroken.
Simpel gezegd is woke opkomen voor raciale en sociale rechtvaardigheid. Het klinkt zo aandoenlijk eenvoudig maar als we de voorgeschiedenis van de woke cultuur bekijken die zoals vele culturele en sociale uitingen uit Amerika is komen overwaaien heeft het wokisme een lange gecompliceerde voorgeschiedenis. Was vrouwe Justitia rechtvaardig-we moeten het weer over slavernij hebben- toen na de afschaffing van de slavernij een zwarte in de trein ging zitten voor witten en daarvoor toch veroordeeld werd, later gesanctioneerd door het Hoger gerechtshof met de toelichting dat dit was toegestaan als het maar het comfort van mensen diende?
Er volgde daarna nog vele wetten die de segregatie in kleur vastlegden en tot de dag van vandaag zijn sporen, zeker ook mentaal, heeft nagelaten. (Jim Crowe wetten). Er was een jarenlange strijd om die wetten te elimineren of te verzachten.
Je zou woke kunnen zien als een direct gevolg van deze wetten en als een zeer heftige reactie op die periode van grote onrechtvaardigheid.
Woke gelooft na al die jaren niet meer in rustig overleg en geweldloosheid. Zij gelooft in een strijd waarin ze samen in het gelid moeten staan als ze onrecht bespeuren en gaan vechten om dat onrecht ongedaan te maken door mensen te cancelen die in overtreding zijn. Cancelen is hun wapen geworden. Uitsluiting voor degene die inbreuk maakt op ervaren onrecht.
De filosoof Kathleen Stock moest de universiteit in Engeland verlaten omdat ze bezwaar maakte dat transvrouwen gebruik wilden maken van een vrouwentoilet of opgesloten wilden worden in een vrouwengevangenis bij veroordeling omdat vrouwen zich dan onveilig zouden voelen. Geen enkel bezwaar tegen transvrouwen op zich maar Stock was tegen zelfidentificatie van deze identiteit omdat zelfbenoemde transvrouwen nog mannelijke geslachtskenmerken hebben en zich tot vrouwen voelen aangetrokken.
Een nuancering in het debat. Academische vrijheid. Vrouwe Justitia stond erbij en keek ernaar.
In Maastricht roerde woke zich enkele jaren geleden ook. Het universiteitsblad had voorgesteld gratis maandverband te verstrekken aan vrouwen die menstrueerden. Woedende lezers. De krant had moeten schrijven menstruerende mensen wat er zijn ook transmannen die nog menstrueren. De krant werd platgelegd.
Hoewel de analyses van woke vaak terecht zijn en een lange voorgeschiedenis kennen in een onrechtvaardige behandeling is de vraag of hun strijdmethoden met de cancelen niet een vorm van tribalisme aan het worden is ofwel, zoals Jolanda Withuis zegt, een vorm van spijkerharde taalpolitie met soms erg onaangename consequenties. Hoe valt dit te rechtvaardigen? Welke zaak wordt hiermee eigenlijk gediend?
Als ik het beeld van vrouwe Justitia weer eens zie zou ik me af te vragen of ik haar kan voorstellen zonder blinddoek of: misschien moet ze er nog een attribuut bij krijgen? AirPods in haar oren? Voor extra anti-discriminerende raad tijdens het wikken en wegen?
